Polder Stein Zuid (Agrarisch)
Ontwikkelingen periode
1960 tot heden
Landbouwkundig gebruik polder Stein zuid
De landbouwkundige ontwikkelingen van de laatste 70 jaar zijn ook niet aan de polder Stein Zuid ontgaan. Nog in de 60er jaren van de vorige eeuw waren de aan de Steinse Dijk gevestigde boerenbedrijven beperkt in omvang v.w.b. de aantallen melkkoeien die toen nog in de boerderij zelf werden gehouden. Naast het melkvee hadden boeren ook een beperkt aantal varkens, meestal waren dat fokzeugen. Het aantal melkkoeien wat men had lag toen nog gemiddeld tussen de 25-40 koeien. Melken werd handmatig gedaan in een koeienbocht en men ging ook met de schouw melken. Wat later werden doorloopwagens populair die men gebruikte om de koeien in het veld geautomatiseerd te melken.
Geleidelijk begonnen de melkveebedrijven ook in Stein te groeien hetgeen was af te lezen aan het toenemende aantal loopstallen. Thans is er nog maar een beperkt aantal grote boerenbedrijven in de polder Stein Zuid, die konden groeien door aankoop van gronden van de buren die stopten met hun boerenbedrijf.
Ook in de aanplant rondom boerderijen is veel veranderd. Vroeger stonden er rondom de boerderijen veel meer knotwilgen dan nu het geval is. Het hout gebruikte men voor het maken van hekken, gereedschappen en het aanmaken van vuur voor het kaasmaken. De vele schuurtjes en kleine aanbouwtjes bij de boerderijen hebben plaats gemaakt voor grote loopstallen. Al die veranderingen hebben ook grote gevolgen gehad voor het vogelleven rondom de boerderijen. Broedvogelsoorten als bosuil, steenuil, holenduif, ringmus, huismus, boerenzwaluw en spreeuw zijn afgenomen.
Maar er zijn ook nieuwkomers die zijn toegenomen. Nieuw in de polder Stein zuid is de recente vestiging van een kleine blauwe reigerkolonie met enkele nesten in een geriefbosje ( 7 nesten in 2024). Van de niet broedvogels kunnen genoemd worden de grote zilverreiger die inmiddels redelijk algemeen is in de winterperiode. Ook gansachtigen als kolgans en brandgans komen nu to.v. vroeger, toen deze soorten vrijwel nooit de polder bezochten, algemeen voor. De grauwe gans is inmiddels zowel als broedvogel en winter vogel een probleemsoort die flink bejaagd wordt. Ook toegenomen t.o.v. vroeger zijn kauwen, waarvan grote groepen zich graag ophouden bij loopstallen. En verder is de fuut als broedvogel toegenomen in de polder Stein zuid. Ze broeden aan weerskanten van de Tiendweg in de brede hoofdweteringen. De laatste jaren gaat het om 3-5 paar.
Gezicht op het westelijk deel van de polder Stein Zuid met de boerderij/loopstal van de familie Van der Stok.
Foto: 29 september 2023.
Uiterwaard tussen de Steinse Dijk en gekanaliseerde Hollandse IJssel
Zo rond 1960 was de uiterwaard nog onbebouwd en bestond toen nog voornamelijk uit hoogstamboomgaard, bouwland afgewisseld door grasland. Hoogeveen en Nap gebruikten percelen als bouwland en verbouwden er bieten die aan boeren in de omgeving werden geleverd. Hoogstamboomgaarden waren van toenmalige boeren als Jan de Wit, Teus de Boer en bij de boerderijen van de Goeij en Hoogeboom. Ook toen al was er sprake van afname. Ik herinner me nog goed dat op sommige percelen toen al veel hoogstam was verdwenen. Wel stonden er op een paar percelen nog verschillende solitaire notenbomen en veel slootkanten waren beplant met knotwilgen, waaronder hele oude exemplaren waar tal van vogels in broedden. Ook herinner ik me nog dat de slootjes in de uiterwaard kraakhelder waren. Ik ging er regelmatig naar toe met een schepnetje om driedoornige stekelbaarsjes te vangen. Vooral in het voorjaar waren de mannetjes ervan prachtig gekleurd met hun rood/oranje buikjes.
De huidige Haastrechtse wijk Stein is er ontwikkeld.
De historie van de polder Stein is uitgebreid beschreven door de Historische Vereniging Haastrecht.
Weidevogelontwikkeling polder Stein Zuid
Van de vroegere goede weidevogelstand in de polder Stein Zuid is maar weinig over.
Dat blijkt wel als je in het voorjaar de Tiendweg uitloopt van Gouda Goverwelle naar Hekendorp. De polder stil; geluiden van weidevogels zijn er amper. Grutto's ontbreken vrijwel volledig en ook kievit en tureluur broeden nog maar in zeer kleine aantallen. De scholekster is net als de eendachtige slobeend sterk in aantal achteruit gegaan en veldleeuwerik en graspieper broeden al jaren niet meer in dit polderdeel.
In de 70er jaren van de vorige eeuw nog was Stein Zuid een goed weidevogelgebied. Niet overal voor de gehele polder was dit het geval, vooral aan de westkant op de landerijen van de Familie van der Stok was een zeer goed broedgebied voor weidevogels.
Kaartje met de resultaten van een grutto-alarmtelling uitgevoerd op 15 mei 2007 in Stein Zuid. Toen was er ook al sprake van sterk afnemende aantallen weidevogels. Het resultaat was 8-9 broedterritoria. Onderzoek: Freek Mayenburg.
Weidevogeltelling april 2020
Half april 2020 nog heb ik, om een beeld te krijgen van aantallen, vanaf de Tiendweg alle percelen met de verrekijker goed afgekeken op de aanwezigheid van territoriale weidevogels. Tussen de spoorlijn en de Tiendweg waren vrijwel geen weidevogels aanwezig. Slechts een vage waarschijnlijk niet territorium gebonden kievit en twee paartjes scholeksters werden gezien. Op de percelen gelegen aan de westkant van de polder, waar vroeger veel weidevogels broedden, werden geen weidevogels gezien.
Ook het deel tussen de Tiendweg en de Steinse Dijk was niet veel beter. Alleen in het middendeel op de percelen van Haag Nap en de voormalige percelen van de Vries zaten 2 paar grutto, 6 exemplaren tureluur, 1 paar scholekster en grofweg 5-7 paar kievit. Twee percelen waren hier recent geploegd en daar concentreerden verschillende kieviten zich. Een perceel van Haag Nap was bemest met ruige stalmest en ook hier concentreerden de broedende kieviten zich..
Waterkwaliteit en beheer
Rond 1960 werden in Stein zuid bij het gemaal in het voorjaar en zomer flinke hoeveelheden rivierwater ingelaten als de waterstand beneden het vastgestelde polderpeil dreigde te komen. Het ingelaten water kwam uit de gekanaliseerde Hollandse IJssel en die was in die periode van slechte kwaliteit. Dit kwam omdat het water afkomstig was uit de toen nog sterk vervuilde de rivier de Hollandse IJssel, ingelaten via de verbindingssluis. Waaiersluis. Het water dat in Stein ingelaten werd leek soms wel op karnemelkse pap, en dat het van slechte kwaliteit was bleek wel de dagen erna, want dan dreven er regelmatig flinke aantallen dode vissen in de weteringen langs de Tiendweg. Later, zo in de periode 1980/1985 werd water uit de Lek bij Vreeswijk ingelaten en dat was een hele verbetering. De slechte waterkwaliteit viel ook af te lezen aan het verdwijnen van bepaalde waterplanten en het gaan domineren van bepaalde kroossoorten.
Nog in de 60-er jaren was het water rondom de boerderijen helder herinner ik me. Die herinnering zit hem vooral van het heldere water bij boenhokken. Daar verbleef veel vis die op de voedselresten afkwamen bij het schoonmaken van alles wat werd gebruikt bij het koken en kaasmaken. De vis zag je zwemmen door het heldere water als je zat te vissen. Later was het water rond de boerderijen troebel en groeide in de sloten massaal bultkroos, een soort die indicatief is voor eutrofe (voedselrijke) omstandigheden. Inmiddels staat het er weer wat beter voor met de waterkwaliteit zo lijkt het. Het zuurstofgehalte is toegenomen en de dominante groei van kroos is fors afgenomen. Het water in Stein is nog wel steeds vrij troebel en deels komt dat door een toename van brasem, karpers en Amerikaanse rivierkreeften die met hun gewroet het water vertroebelen. Ook het maar beperkt baggeren van sloten zorgt mede voor vertroebeling. Vroeger werden alle sloten regelmatig (met de hand) uitgebaggerd. De bagger mengde men met dierlijke mest en was een goede meststof. Daggelders en boerenknechten baggerden met de baggerbeugel en schraapten de bagger tot tot op de maagdelijke bodem weg. De sloten waren toen nog een stuk dieper dan nu het geval is. Hoewel de waterkwaliteit verbeterd is voldoet deze niet aan de Europese norm.
Visbestand polder Stein
Tot aan de strenge winter van 1962/63 was de polder Stein een zeer visrijke polder. In die strenge winter is bijna alle vis in de polder doodgevroren door een dikke ijslaag die zelfs tot de bodem liep. Toen de dooi inviel halverwege maart 1963 waren zo'n beetje alle sloten bedekt met een laag dode vissen, waarbij opviel hoeveel grote exemplaren van snoek, zeelt en baars in de polder voorkwamen. Ook was opmerkelijk, dat er zoveel dode kroeskarpers tussen de dode vissen voorkwamen. De visstand heeft zich later weer enigszins hersteld maar nooit meer in die mate van voor genoemde strenge winter.
Lees ook: Visserslatijn
Fotoalbum: Polder Stein Zuid (agrarisch)
Vegetatie polder Stein zuid
Langs de Steinse dijk groeien twee bijzondere en minder algemene plantensoorten. Wrangwortel en gulden boterbloem. Beide soorten zijn zgn schaduwplanten en staan in de berm van de boordkant van de dijk. Wrangwortel (helleboris viridis) staat verspreid op 5 plekjes tussen Gouda Goverwelle en Hekendorp. Gulden boterbloem (ranunculus auricomus), is een boterbloemsoort die al vroeg in het voorjaar bloeit, staat ook op een paar plekjes. Een flinke groeiplaats staat precies langs de dijk voor de kloosterboerderij.
Groeiplaats van gulden boterbloem langs de Steinse Dijk tussen Gouda en Haastrecht. 2 April 2024
Close up van gulden boterbloem op groeiplaats langs de Steinse Dijk. Foto: 23 april 2008
Vegetatieontwikkeling oevers langs sloten
Vroeger was het slootkantonderhoud in de polder Stein handwerk. Door de mechanisatie in de landbouw veranderde dat en ging men het slootkantonderhoud mechanisch doen met de slootbak, de schoef of met de vijzel. Door die vrij grove manier van werken veranderde de oevervegetatie van relatief voedselarm naar voedselrijk met plantensoorten zoals liesgras, waterpeper en blaartrekkende boterbloem. Daar speelde ook de steeds slechter wordende waterkwaliteit een negatieve rol in mee.
De laatste jaren wordt het slootkantbeheer vrijwel overal gemechaniseerd uitgevoerd. Dat gebeurt met de maaikorf. Deze wijze van onderhoud is relatief goedkoop. In combinatie met uitgesteld maaibeheer van slootkanten heeft dat als positief resultaat dat er weer een wat meer soortenrijke vegetatie aan het verschijnen is met o.a gele lis, verschillende soorten grote zeggen, en grassoorten als gestreepte witbol en ruw beemdgras.