Grutto-verzamelplaatsen in/bij het Groene Hart bij Gouda/Reeuwijk


Voorjaar 2020. Gruttoverzamelplaatsen rond Gouda/Reeuwijk

In het voorjaar tot nu toe (25 maart 2020) viel op dat er op de Hooge Boezem bij Haastrecht veel meer grutto's overdag aanwezig waren en kwamen slapen dan in voorgaande jaren. Zeker t.o.v. bekende gebieden met gruttoverzamelplaatsen als het Weegje, Voorofsche polder en de polder Stein Noord. Daar is de laatste jaren sprake van afnemende aantallen. Wat de oorzaak/oorzaken daarvan zijn is deels bekend.

Bij het Weegje speelt dat de verzamelplaats steeds meer  ingeklemd raakt tussen alsmaar verdergaande  bebouwing. Het steeds onrustiger worden is haast wel zeker de reden waarom de aantallen in de loop der jaren daar fors zijn afgenomen.  De afname is fors. Van enkele duizenden exemplaren enkele jaren terug naar nu nog maar met een geteld maximum van 500-600  exemplaren.

 

De Voorofsche polder bij Boskoop (beheer Stichting Zuid-Hollands Landschap) is naast een belangrijk broedgebied voor grutto's ook belangrijk als gruttoverzamelplaats in het vroege voorjaar. De hier op de plasdras overnachtende grutto's nemen in de loop van maart toe hetgeen w.s. te maken heeft dat steeds meer grutto's in of vlakbij hun broedgebieden gaan overnachten.  Begin maart was op de plasdras in de Voorofsche polder een piektelling van 600 grutto's.

Voor de polder Stein wordt het afnemen van de aantallen vrijwel zeker veroorzaakt door de zeer gunstige terreinconditie van de Hooge Boezem in de vorm van geschikte plasdras, openheid en het rustige karakter van dat recentelijk gemaakte natuurgebied. De gruttoaantallen die op de plasdras in Stein plegen te overnachten de laatste jaren laten een dalende trend zien. Pas in de loop van maart namen de dit voorjaar op de plasdras verblijvende gruttoaantallen toe in Stein met een aantal van 256  exemplaren op 11 maart 2020. Maar dat was overdag. Welke aantallen komen overnachten hetgeen te controleren is door het ontbreken van late avondtellingen is minder goed bekend. Wel constateerde SBB-beheerder Peije 't Lam dat in de vroege ochtend van 26 maart 2020 een grote groep wulpen aanwezig was tezamen met een flink aantal grutto's, terwijl er ook 6 grote zilverreigers als groep bij de plasdras zat.

De Hooge Boezem wordt steeds belangrijker als gruttoverblijfplaats. 11 maart 2020 tijdens een avondtelling in het halfschemer om 19.15 uur telde ik zelfs rond de 1400 grutto's die hier gingen overnachten. De Hooge Boezem is daarnaast ook een belangrijke rust- en slaapplaats voor scholeksters, kieviten, wulpen en soms ook voor meeuwen .


Maart-April 2018

In het poldergebied rond Reeuwijk/Gouda volg ik al een aantal jaren de grutto-aantallen die voor- en na het broedseizoen op verschillende verzamelplaatsen (in reservaatsgebieden) verblijven. Op welk tijdstip keren de grutto's terug in het vroege voorjaar, welke aantallen verblijven er overdag en slapen er, en na het broedseizoen welke aantallen eventueel met vliegvlugge gruttokuikens zijn er aanwezig op deze verzamelplaatsen.
De start van de grote instroom van grutto's in Nederland en de verzamelplaatsen rond Gouda/Reeuwijk vond plaats op 5 maart 2018. Na een korte periode van matige tot soms zelfs strenge nachtvorst tussen 23 februari en 3 maart 2018 met een felle zeer koude oostenwind. Voor deze vorstperiode  waren er ook al  grutto's gezien, maar toen ging het om enkelingen of zeer kleine aantallen. Een 2e korte vorstperiode was er van 17 t/m 19 maart 2018. Ook nu weer gepaard gaande met een felle koude oostenwind.
Het is nu 20 maart 2018 en de dooi is ingevallen. Dat de grutto's haast krijgen blijkt wel als ik een rondje maak naar de vaste broedplaatsen. Ik zag  er al diverse gruttoparen aanwezig in het broedbiotoop op percelen waar ze in voorafgaande jaren ook broedden ; er werd druk naar eten gezocht maar ook al baltsvluchten gemaakt. Maar toch ook nog diverse groepen grutto's die druk aan het foerageren waren om  voldoende op te vetten voor het broedseizoen. Er worden de komende dagen hogere temperaturen opgegeven dus kan verwacht worden dat ook het bezoek aan de verzamelplaatsen waar de grutto's plegen te slapen zal gaan afnemen omdat steeds meer grutto's in het broedgebied blijven slapen.

Half april 2018. Veel IJslandse grutto's
Half april waren de aantallen grutto's op de onderstaande verzamelplaatsen flink afgenomen. Toch verbleven er nog steeds flinke groepen. Tussen de Hollandse grutto's werden steeds meer IJslandse grutto's gezien. Al flink in zomerkleed en dan zijn ze een stuk beter te onderscheiden t.o.v. onze gewone grutto. Op 14 april werden op www.waarneming.nl bijna 7000 IJslanders opgegeven die zich met name concentreerden in de Eempolder Utr, (1080), het landje van Geijsel N-H(550) , Normerven N-H (3700) en Brabantse Biesbosch (550)


Twee IJslandse grutto's (in het midden) tussen gewone grutto's en scholeksters. Starrevaart Leidschendam. Foto: april 2005


Functioneren van een gruttoverzamelplaats

Grutto’s concentreren zich in twee aparte perioden in het voorjaar op onder water staande verzamelplaatsen. De eerste keer is dat in het vroege voorjaar als ze net terugkeren uit het winterkwartier. In de periode half Februari tot half April kunnen grote aantallen grutto’s op plasdrasplaatsen aanwezig zijn. Ze bereiden zich voor om vanaf begin tot half April te gaan broeden in graslandgebieden. Een deel van de vogels die op verzamelplaatsen verblijft gaat in de omgeving broeden en een ander deel blijft er maar tijdelijk om vervolgens door te trekken. Waarschijnlijk verblijven er ook vogels die (nog) niet broeden. Gruttoverzamelplaatsen nemen een uiterst belangrijke plaats in binnen het sociale leven van grutto’s. Ze bieden allereerst de grutto’s een goede slaapplaats, maar wel onder de voorwaarde, dat ze rustig gelegen zijn met een goed uitzicht en plasdras staand. Grutto’s geven er de voorkeur aan om in ondiep water te staan als ze slapen. Op zo’n verzamelplaats speelt zich heel veel af, met name in de periode voordat er in het voorjaar gebroed gaat worden. Overdag is het een komen en gaan van grutto’s die 2x daags heen en weer vliegen naar omringende polders om daar te gaan vreten en het broedgebied inspecteren, maar uiteindelijk toch weer laat in de middag/avond terugkeren om er te slapen. De paren worden op de verzamelplaatsen gevormd en ook de paring vindt er plaats.

Uit de vele honderden waarnemingen gedaan in de jaren 2002 t/m 2005 op diverse verzamelplaatsen is gebleken dat vrijwel alle grutto’s die 's-nachts op de verzamelplaatsen slapen in de vroege ochtenduren naar de toekomstige broedgebieden vertrekken om daar te gaan vreten om op te vetten zodat ze in goede broedconditie komen. Zo rond het middaguur, als ze  voor de eerste keer op die dag hun buik vol hebben, vliegen de grutto’s weer terug naar de verzamelplaats om iets later in de middag nog een keer in graslandpolders te gaan vreten. Aan het eind van de middag tot in de late avond keren ze dan in groepen of als paren terug naar de verzamelplaatsen om er de nacht door te brengen. Als de eifase nadert blijven steeds meer gruttoparen 's nachts in de broedgebieden, maar ze bezoeken  dan nog wel overdag de verzamelplaats. Na aanvang van de eileg stopt ook dat. Omstreeks half tot eind april zijn de meeste grutto’s van de verzamelplaatsen verdwenen omdat ze dan aan het nestelen zijn. Na de broedtijd keren de grutto’s met hun vliegvlugge jongen weer terug op de verzamelplaatsen als die tenminste niet droog staan. Een uiterst boeiend proces.


IJslandse grutto's op gruttoverzamelplaatsen

 

 

 

 

Op 17 maart 2004 zaten op het Weegje bij Waddinxveen vele honderden IJslandse grutto's tussen de Nederlandse grutto's.

Een belangrijk deel van de aanwezige grutto’s op verzamelplaatsen blijkt om eigen broedvogels te gaan. Maar er is ook een deel trekvogels aanwezig die elders broeden n.l. IJslandse grutto's. De laatste jaren worden er steeds grotere aantallen IJslandse grutto’s gezien op gruttoverzamelplaatsen. Vooral op de Starrevaart en het Weegje werden een paar jaar geleden aantallen opgegeven die boven de 1000 uitkwamen. Er zijn zelfs momenten geweest dat meer dan de helft van de aanwezige grutto's op verzamelplaatsen IJslanders waren volgens waarnemers. Over die IJslandse grutto’s  bestaan nog veel vragen. Hoeveel vogels zijn er in het voorjaar landelijk op verzamelplaatsen aanwezig, nemen de aantallen de laatste jaren toe, hoelang zijn ze aanwezig en hoe zit het met de uitwisseling tussen de verschillende verzamelplaatsen? Ook dit voorjaar (2016) zijn er nogal wat meldingen van IJslandse grutto's op verschillende gruttoverzamelplaatsen waarbij herkenning door de geel-rode ringen-vlaggetjes een goed herkenningspunt is. Mijn persoonlijke ervaring is dat IJslandse grutto's met name begin April het beste herkenbaar zijn omdat de meeste dan volledig in zomerkleed zijn. 


Gruttoverzamelplaatsen in het Groene Hart rond Gouda/Reeuwijk

Weegje bij Waddinxveen

Grutto's vliegend boven een verzamelplaats.

In West-Nederland komen verschillende gruttoverzamelplaatsen voor waar grutto’s al sinds jaar en dag voor de broedperiode en soms ook na de broedperiode verblijven. De langst in gebruik zijnde en tevens belangrijkste is het Weegje zuidelijk van Waddinxveen, in eigendom en beheer bij de Groenservice Zuid-Holland. De verzamelplaats wordt al vele jaren trouw gebruikt, maar alleen voor het gaan broeden kan dat want vanaf half mei worden de percelen waar de grutto's zitten drooggelegd. Op de top van het gebruik van de verzamelplaats verblijven er wel 3000 - 4000 grutto’s. De verzamelplaats wordt prima beheerd met voldoende plasdras delen precies met het goede waterpeil zodat de grutto’s in het water kunnen staan. Grutto’s geven er de voorkeur aan om als groep dicht bij elkaar  in water te staan als ze slapen. Het Weegje ligt in een gebied dat steeds verder ingeklemd dreigt te raken in de stedelijke sfeer. Er zijn veel bouwactiviteiten gepland of ze worden al uitgevoerd. Het Gouwepark, Westergouwe en sportveldenaanleg in de Oostpolder van Schieland om maar een paar te noemen. De vraag is dan ook of de functie als gruttoverzamelplaats op termijn niet zal afnemen of verloren zal gaan. Tellingen van de laatste jaren zien steeds verder afnemende aantallen zien.

 


Het Weegje en omgeving van omstreeks 1970                                                                      Het Weegje en omgeving rond 1850                            


Overzicht van het  Weegje bij Waddinxveen met grutto's 


Benschopper Boezem

Tot zo'n 15 jaar geleden  was de Benschopper Boezem in de polder Boven Haastrecht, net ten zuiden van de Hollandse Yssel in de Lopikerwaard een zeer belangrijke gruttoverzamelplaats. In eigendom en beheer bij Staatsbosbeheer. Sinds 2000 is de gruttoverzamelplaats ontstaan vrijwel direct na het uitvoeren van een natuurontwikkelingsproject in de polder Boven Haastrecht in de Lopikerwaard. Een paar percelen waar loofbos op stond zijn afgegraven en plasdras gezet. Zowel in het vroege voorjaar als na de broedtijd verbleven hier grote aantallen grutto’s. In de jaren 2001 t/m 2005 zijn op de verzamelplaatsen van Het Weegje en de Benschopper Boezem  talloze dag- en avondtellingen en gedragsobservaties uitgevoerd om inzicht te krijgen hoe gruttoverzamelplaatsen precies functioneren. Een groot deel van de grutto's welke op de Benschopper Boezem verbleven waren vrijwel zeker  "Groene Hart" broedvogels uit de Lopikerwaard, Krimpenerwaard en omgeving van Reeuwijk-Driebruggen. Het was een indrukwekkend schouwspel om 's avonds te zien hoe de grutto's vanuit verschillende windrichtingen kwamen invallen. Ze kwamen aanvliegen op grote hoogte en lieten zich boven de verzamelplaats als bakstenen en al duikelend naar beneden vallen landend tussen de andere al aanwezige grutto's. Soms in grote groepen van 50 tot meerdere honderden vogels en net voor de broedperiode heel veel als 2-tallen.  Met in het voorjaar veel grutto's als paren. Die kwamen dan nog wel slapen op de verzamelplaats maar hadden inmiddels wel een broedterritorium in de graslandpolders in de polders in de buurt.


Benschopper  Boezem met grutto's op verzamelplaats. 


In de loop der avond kwamen steeds meer grutto's weer terug naar de verzamelplaats  om er de nacht door te brengen.      


Polder Stein Noord in Reeuwijk

 

 

 

 

Maart 2006. Plasdrasperceel aan de oostkant van de Twaalfmorgen in de Polder Stein. Op de achtergrond de R.K. kerk van Hekendorp.

Voorjaar 2006
Nieuwe gruttoverzamelplaats
in de polder Stein

Sinds kort is er zo maar spontaan een nieuwe gruttoverzamelplaats ontstaan in reservaat polder Stein Noord. De polder Stein  ligt tussen de Spoorlijn Utrecht-Gouda en de Twaalfmorgen ten zuiden van de Reeuwijkse Plassen. De polder Stein, althans het deel ten noorden van de spoorlijn is  200 hectare groot. Ongeveer 150 hectare daarvan is reservaat van Staatsbosbeheer. Het beheer van het reservaat is gericht op weidevogels, bloemrijk grasland en wintervogels waaronder de kleine zwaan. Stein is ook aangewezen als Vogelrichtlijngebied voor kleine zwaan en heeft ook een beschermde status omdat de wilde kievitsbloem er nog in klein aantal voorkomt.

Op een hol gelegen perceel grasland binnen het reservaat staat sinds een half jaar een laagje water  met verspreid voorkomende pollen pitrus. De terreincondities zijn blijkbaar zo aantrekkelijk dat flinke aantallen grutto's er nu komen slapen.

Op 22 maart 2006 een avondtelling uitgevoerd. Om 18.45 uur stonden er 560 grutto's op de plasdrasplaats. Verder ook nog een 15-tal kemphanen, 5 slobeenden en 2 bergeenden op de plasdras. De grutto's verblijven al ruim een week op de plasdrasplaats en de aantallen slapende grutto's  zijn alleen maar toegenomen. Er wordt geslapen op de plas en overdag trekken de grutto's de aangrenzende polders in om er te vreten waardoor ze opvetten en zodoende goed in broedconditie komen.


Op 23 maart 2006 zaten er om 13.45 uur maar 25 grutto's op de plasdras. Maar in de aangrenzende polder Oukoop telde ik 3 grote gruttogroepen. Opvallend was dat alle drie de groepen op graslandpercelen foerageerden die vandaag waren bemest via drijfmestinjectie of met de sleepvoet. Gezamenlijk met groepen meeuwen die ook op de percelen afkwamen die  bemest waren. Het ging om ongeveer 300 grutto's. Verder viel op dat er op dit (nog steeds koude) tijdstip in maart  nog maar zo weinig grutto's als paren in de polder verbleven in hun toekomstig broedterritorium. Hier en daar werd wel een paartje gezien maar vrijwel alle grutto's waren als groep(en) in de polders aanwezig. Ook op de verzamelplaats waar de grutto's tegen de avond terugkeren om te gaan slapen kwamen maar 10 grutto's als 2-tallen binnenvallen. De andere grutto's kwamen als groepen binnen, in grootte variërend van  30 tot 125 exemplaren.


Misschien zaten er  wel grutto's op de (nieuwe) gruttoverzamelplaats Stein Noord  die normaal gesproken op de gruttoverzamelplaats Het Weegje verbleven.

Foto gemaakt tegen de avond met tegenlicht. Op de achtergrond achter de hoogspanningsmast ligt het dorp Haastrecht.


Andere gruttoverzamelplaatsen in de omgeving Gouda/Reeuwijk

Willescop bij Montfoort
Polder Vlist Oostzijde (plasdras)
Plasdras Donkse Laagten en eendenkooi Oud Alblas (Alblasserwaard)
Polder den Hoek (Helofytenfilter) Krimpenerwaard
Starrevaart bij Leidschendam
Eendrachtspolder bij Zevenhuizen. Sinds kort.
Zaans rietveld bij Alphen a/d Rijn.
Hitland buitendijks langs Hollandse IJssel bij Nieuwerkerk a/d IJssel
Groene Jonker, Ruygeborg bij Nieuwkoop en Waverhoek bij Vinkeveen


Informatie lezen over een andere  nieuwe gruttoverzamelplaats?
Klik op:  Hooge Boezem bij Haastrecht